Жыл сайын 15-майда Иранда перс адабиятынын жана поэзиясынын жана да Иран элинин мартабасын көтөргөн даанышмадардын бири, улуу акын Абулкасым Фирдоусинин эскерүү жана аны менен карат фарси тилинин күнү белгиленип келет.

Фирдоуси 920-940 жылдар аралыгында Тус шаарына жакын Хорасанда, дыйкандын үй-бүлөөсүндө жарык дүйнөгө келип, 1020-жылы көзү өткөн.

Абулкасым Фирдоуси иран элинин эң улуу эпостук чыгармасы деп эсептелген “Шахнаме” башкача айтканда “Шахтар китеби” поэтикалык эпосун 35 жыл жазган. Фирдоуси өзүнүн шедеври менен перс маданиятын жана адабиятын сактап калуу үчүн маанилүү иш жасай алган. Эпостун автору өмүрүн перс тилине арнап, түбөлүктүү чыгарма жаратууга болгон аракетин жумшаган.

Иран элинин “Шахнаме” эпосу кыргыз элинин улуттук байлыгы болгон “Манас” эпосуна окшош эң көлөмдүү ыр түрүндө жазылган чыгарма болуп саналат. «Шахнаме» китебин белгилүү тарыхчы, акын Баяс Турал кыргыз тилине которуп, китеби жарык көргөнүн белгилей кетүү керек.

“Шахнаме” эпосу 60 миң бейттен туруп, анда адамдын ички дүйнөсүн, ак менен караны, атак менен абийир, жакшылык менен жамандыктын, суйүү менен жек көрүүнүн, күн менен түндүн, достук менен кастыктын, өмүр менен өлүмдүн, жеңиш менен жеңилүүнүн ортосундагы талыкпас күрөшүүнү баяндап, мекенге болгон сүйүүгө, баатырлык, тайманбастык жана адилеттүүлүкө көбүрөөк басым жасалган.

Шахнаме чыгармасы – табияттын ажайып кооздугун, падышалардын тарыхын, баатырлардын эрдигин сүрөттөө менен өзгөчөлөнгөн абдан жакшы стилде жазылган чыгарма. Шахнаме өзүнө жогорку этикалык жана моралдуу маанини камтып, автордун ченде жок данышман экенин далилдейт.

Жыл сайын бул күнү Фирдоусини эскерүү күнүнө карата Иранда ар кандай иш-чаралар өткөрүлүп турат. Алардын биринде ирандык тарыхчы Мохаммад Расули “Шахнаме” – бул улуттук иденттүүлүк жана адамзат үчүн пайдалуу китеп экенин белгиледи.

Ал “Шахнамени” бир сүйлөм менен сүрөттөп айтуу мүмкүн эмес экенин, аны китепкана деп бекеринен айтышпарын жана бул китептин улуулугу тууралуу көп талкуулар жүрүп келерин айтты.

“Шахнаме – көптөгөн китептерди камтыган китеп жана ал бир нече миң жылдык цивилизациянын натыйжасы болуп саналат, анын даанышмандыгы Шахнамада көрүнүп турат”, – деди Расули.

Анын айтымында “Шахнаменин бардык мазмунун түшүнүү үчүн бир адамдын өмүрү аздык кылат.

“Шахнаме – бул бир нече миң жылдык адамзат цивилизациясынын жетишкендиги, аны изилдөөгө өмүр бою сарптасак, андагы нерселердин баарын ала албайбыз”,  – деди тарыхчы.

Анын айтымында, ар кандай деңгээлдеги билими жана сабаты бар адам “Шахнамени” окуй алат, бирок аны толук түшүнүү үчүн ал бардык жагынан көп илимге ээ болушу керек.

“Шахнаменин эң жакшы аныктамасы – анын тарыхый китеп экенин билүү; адамзаттын саясий, социалдык, маданият, искусство жана өнүгүүсүнүн тарыхы Шахнамада камтылган”, – деди ал.

Иш-чаранын алкагында, “Шахнаме” эпосунун негизинде жазылган Ирандын биринчи толук тарых китебинин бет ачары болду. А китеп 44 беттен жана 12 бөлүмдөн турат.